Czym jest przekaz świadczenia?

Instytucja przekazu bardzo często kojarzy się przekazywaniem różnych świadczeń pieniężnych za pośrednictwem poczty. Tymczasem warto przypomnieć, że istota tej instytucji jest całkowicie odmienna – przekaz w omawianym kontekście jest określeniem mającym znaczenie szersze znaczenie.

Przekaz świadczenia – co to takiego?

Przekaz jest instytucją prawa cywilnego należąca do wyjątków od zasady kauzalności czynności prawnych. Jak stanowi Art. 921(1) Kodeksu cywilnego, „kto przekazuje drugiemu (odbiorcy przekazu) świadczenie osoby trzeciej (przekazanego), upoważnia tym samym odbiorcę przekazu do przyjęcia, a przekazanego do spełnienia świadczenia na rachunek przekazującego”. Mówiąc innymi słowami, jedna osoba poleca drugiej osobie spełnienie świadczenia na rzecz trzeciej osoby. W przekazie świadczenia uczestniczą zatem trzy podmioty, a mianowicie:

• przekazujący,
• przekazany,
• odbiorca przekazu.

Należy przy tym wyraźnie podkreślić, iż podmioty te spełniają jedno świadczenie.

Przekaz świadczenia a stosunki prawne i roszczenia

Z instytucją przekazu łączą się następujące stosunki prawne:

• stosunek pokrycia pomiędzy przekazującym a przekazanym,
• stosunek waluty pomiędzy przekazującym a odbiorcą przekazu.

Stosunki te występują niezależnie od siebie, przy czym bardzo ważne jest to, że przekazany działa na rachunek przekazującego.

Po stronie odbiorcy przekazu powstają poniższe roszczenia:

• wobec przekazującego – roszczenie wynika ze stosunku umowy,
• wobec przekazanego – roszczenie wynika z przyjęcia przekazu.

Zwolnienie z długu ciążącego na przekazującym wobec odbiorcy przekazu następuje w momencie spełnienia przez przekazanego świadczenia do rąk odbiorcy przekazu.

W jakiej formie dokonuje się przekazu świadczenia?

Przekaz świadczenia może zostać dokonany zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej. Jednakże w praktyce zalecana jest forma pisemna jako skuteczniejsza dla celów dowodowych. Kodeks cywilny nie określa, jakie konkretnie świadczenie może być przedmiotem przekazu. Zazwyczaj w rachubę wchodzą świadczenia pieniężne, ale zdarzają się również rzeczy zamienne czy papiery wartościowe.

Jaki jest cel i charakter przekazu świadczenia?

Celem przekazu świadczenia jest umożliwienie wykonania poprzez jedną czynność dwóch zobowiązań, co przyśpiesza cały proces i pozwala obniżyć związane z nim koszty. Jeśli natomiast chodzi o charakter przekazu świadczenia, to na temat niejednokrotnie wypowiadały się sądy powszechne. Przykładowo Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 1 lipca 2020 r., sygn. akt VII AGa 1893/18 wskazał, że „zgodnie z treścią art. 9211 k.c., kto przekazuje drugiemu (odbiorcy przekazu) świadczenie osoby trzeciej (przekazanego), upoważnia tym samym odbiorcę przekazu do przyjęcia, a przekazanego do spełnienia świadczenia na rachunek przekazującego. Przekaz ujmowany jest jako czynność prawna jednostronna, która ma charakter upoważaniający. Jej treścią jest podwójne upoważnienie – do spełnienia świadczenia przez przekazanego i do jego odbioru przez odbiorcę przekazu. Przekaz nie jest natomiast ani czynnością prawną zobowiązującą ani rozporządzającą”.

Przyjęcie przekazu świadczenia

Z art. 921(2) Kodeksu cywilnego jasno wynika, że w sytuacji, kiedy przekazany oświadczył odbiorcy przekazu, iż przyjmuje przekaz, to musi on spełnić określone w nim świadczenie. W takim układzie ma on prawo powoływać się jedynie na zarzuty, jakie wynikają z treści przekazu oraz przysługujące mu osobiście względem odbiorcy. Przedawnienie roszczeń odbiorcy przeciw przekazanemu, które wynikają z przyjęcia przekazu, następuje po upływie roku. Przyjęcie przekazu przez przekazanego skutkuje co prawda powstaniem obowiązku świadczenia do rąk odbiorcy przekazu, lecz nie jest jednoznaczne z umorzeniem długu, jaki wynika ze stosunku waluty. Ma to miejsce dopiero po spełnieniu świadczenia. Przekazany jest zobligowany do spełnienia świadczenia po uprzednim złożeniu pisemnego oświadczenia o przyjęciu przekazu. 

Odwołanie przekazu

Odwołanie przekazu świadczenia jest możliwe, ale tylko w terminie określonym momentem spełnienia lub przyjęcia przekazu. Niezbędne w tym celu oświadczenie powinien otrzymać nie tylko przekaziciel, ale i odbiorca przekazu. Rekomendowane jest przygotowanie takiego dokumentu przez radcę prawnego lub adwokata.

Przekaz w dług

W sytuacji, kiedy przekazany jest dłużnikiem przekazującego w odniesieniu do przekazanego świadczenia, to ma on względem niego obowiązek zadośćuczynienia przekazowi. Przekaz w dług skutkuje m.in. powstaniem dwóch wierzytelności i w konsekwencji zwiększeniem ilości wierzycieli przekazanego, a także definitywnym brakiem opcji odmowy wykonania  przekazu do rąk odbiorcy przez przekazanego, który przekaz przyjął. Wypada podkreślić, iż świadczenie przekazanego na rzecz przekazującego wierzyciela nie wpływa w jakikolwiek sposób na wierzytelność odbiorcy do przekazanego. Przekaz w dług przyczynia się też do przekazania świadczenia przez przekazującego i upoważnienia przekazanego do spełnienia świadczenia na rzecz podmiotu, który pozostaje w całości poza tym stosunkiem.