Katarzyna Tadla
Nowe przepisy z 2024 roku dotyczące ochrony sygnalistów w Polsce zapewniają pracownikom możliwość bezpiecznego zgłaszania naruszeń prawa w organizacjach, przy jednoczesnej ochronie przed działaniami odwetowymi. Sygnalista, czyli osoba zgłaszająca takie nieprawidłowości, mogą korzystać z trzech kanałów: zgłoszenia wewnętrznego, zewnętrznego oraz ujawnienia publicznego. Wdrażaj odpowiednie procedury, aby zwiększyć przejrzystość i etykę w swoim środowisku pracy.
Kim jest sygnalista?
Sygnalistą nazywamy osobę fizyczną, która, działając w kontekście swojej pracy lub w powiązaniu z działalnością zawodową, ujawnia informacje o naruszeniach prawa. Według polskiej Ustawy o ochronie sygnalistów z dnia 14 czerwca 2024 r., sygnalistą może być m.in. pracownik, pracownik tymczasowy, osoba wykonująca zlecenie na podstawie umowy cywilnoprawnej, przedsiębiorca, wspólnik, członek zarządu, praktykant, wolontariusz, a także były pracownik lub kandydat do pracy. Istotnym warunkiem, aby otrzymać ochronę prawną, jest działanie w dobrej wierze. Oznacza to, że osoba dokonująca zgłoszenia powinna mieć uzasadnione podstawy, by sądzić, że przekazywana informacja o naruszeniu jest prawdziwa.
Zakres informacji zgłaszanych przez sygnalistów
Sygnaliści mogą zgłaszać szereg naruszeń, które obejmują różnorodne sektory i obszary. Kluczowe kategorie to m.in.:
- Zamówienia publiczne – nieprawidłowości lub oszustwa związane z przetargami.
- Bezpieczeństwo produktów – działania mogące naruszać standardy bezpieczeństwa produktów.
- Ochrona środowiska – przypadki zanieczyszczeń lub nielegalnego obchodzenia przepisów ochrony przyrody.
- Ochrona danych osobowych – np. nieuprawnione udostępnianie danych klientów.
- Cyberbezpieczeństwo – zagrożenia wynikające z nieprzestrzegania zasad zabezpieczeń danych elektronicznych.
Ponadto, w polskich przepisach dodano zgłoszenia dotyczące korupcji, naruszeń interesów finansowych Skarbu Państwa, ochrony praw człowieka oraz ochrony konsumentów.
Rodzaje zgłoszeń i procedury
Nowe regulacje przewidują trzy główne kanały zgłaszania naruszeń:
- Zgłoszenie wewnętrzne – w ramach struktury organizacji, w której sygnalista pracuje. Pracodawcy są zobowiązani do opracowania procedur przyjmowania takich zgłoszeń i ich bezpiecznego przechowywania.
- Zgłoszenie zewnętrzne – do odpowiednich organów, takich jak Państwowa Inspekcja Pracy, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów czy inne uprawnione instytucje państwowe.
- Ujawnienie publiczne – w przypadkach uzasadnionej obawy o brak odpowiedzi na zgłoszenia wewnętrzne i zewnętrzne lub w przypadku narażenia na działania odwetowe.
Dzięki tak rozbudowanej procedurze sygnaliści mogą wybrać najbezpieczniejszy kanał zgłaszania nieprawidłowości. Ma to zmniejszyć obawy przed ujawnianiem istotnych informacji o naruszeniach.
Ochrona sygnalistów i sankcje dla pracodawców
Nowa ustawa wprowadza szczegółowe zasady ochrony sygnalistów przed działaniami odwetowymi, które mogą obejmować m.in. zwolnienie z pracy, obniżenie wynagrodzenia, czy degradację stanowiska. W przypadku ujawnienia danych sygnalisty lub podejmowania działań odwetowych, pracodawcy mogą grozić sankcje – od grzywny do kary pozbawienia wolności do trzech lat. Dodatkowo, brak wdrożenia odpowiednich procedur wewnętrznych przez przedsiębiorstwa może skutkować nałożeniem grzywien oraz negatywnym wpływem na wizerunek firmy.
Korzyści wynikające z wdrożenia procedur ochrony sygnalistów
Stworzenie w organizacji jasnych procedur zgłaszania naruszeń może przynieść szereg korzyści, takich jak:
- Zwiększenie transparentności – budowa zaufania wśród pracowników oraz wzmocnienie kultury etycznej.
- Ochrona interesów firmy – możliwość szybkiej reakcji na potencjalne nieprawidłowości, co może zapobiec skandalom oraz zapewnić zgodność działań z prawem.
- Ograniczenie ryzyka prawnego – wdrożenie procedur ochrony sygnalistów może pomóc w uniknięciu kosztownych procesów sądowych i sankcji finansowych.
Zastosowanie tych procedur w organizacji może pozytywnie wpływać na morale i zaangażowanie pracowników, którzy mają pewność, że ich zgłoszenia będą traktowane poważnie i bez ryzyka odwetowych działań.
Przykłady sytuacji zgłaszanych przez sygnalistów
Praktyczne przykłady zgłoszeń od sygnalistów mogą obejmować przypadki takie, jak:
- ujawnienie korupcji w ramach procesu zamówień publicznych,
- zgłoszenie stosowania niebezpiecznych substancji chemicznych w produkcji,
- wykrycie nieprawidłowości w zabezpieczeniach danych klientów,
- ujawnienie sytuacji naruszających prawa pracowników, np. mobbingu, chociaż naruszenia praw pracowniczych z założenia nie są priorytetowym obszarem zgłaszania na mocy ustawy o sygnalistach.
Stworzenie regulacji dotyczących sygnalistów w Polsce stanowi krok w kierunku budowy etycznego środowiska pracy. Każda osoba związana z organizacją będzie czuć się bezpiecznie, podejmując działania zmierzające do poprawy funkcjonowania firmy i przestrzegania prawa.
