Katarzyna Tadla
Księgowi oraz biura rachunkowe odgrywają kluczową rolę w obsłudze finansowej firm, a zakres ich odpowiedzialności jest szeroki i precyzyjnie uregulowany w polskim prawie. Aby zapobiegać nadużyciom oraz zapewnić bezpieczeństwo finansowe przedsiębiorstw, ustawodawca wprowadził przepisy dotyczące odpowiedzialności karnej i karnoskarbowej księgowych, określone w Kodeksie karnym (Kk) oraz Kodeksie karnym skarbowym (Kks). Poniżej przedstawiamy szczegółowy opis przepisów oraz przykłady sytuacji, w których księgowi mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności.
Odpowiedzialność karna księgowego
Księgowi mogą ponosić odpowiedzialność na gruncie Kodeksu karnego w sytuacjach, gdy ich działania prowadzą do szkody majątkowej dla firmy lub osób trzecich. Artykuł 296 Kk precyzuje, że osoba odpowiedzialna za sprawy majątkowe, która przez nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków wyrządza znaczną szkodę finansową, może podlegać karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. W szczególnie poważnych przypadkach, gdy skutkiem jest „szczególnie duża” szkoda majątkowa, kara ta może wynosić nawet do 10 lat pozbawienia wolności.
Inny przepis – art. 303 Kk – dotyczy nierzetelnego prowadzenia dokumentacji, które obejmuje fałszowanie, usuwanie czy ukrywanie dokumentów księgowych. Takie działanie może skutkować karą pozbawienia wolności do 3 lat. Odpowiedzialność karna dotyczy nie tylko samodzielnych księgowych, ale również właścicieli biur rachunkowych, jeśli do takich czynności dojdzie w ich firmach.
Odpowiedzialność karnoskarbowa księgowego
Kodeks karny skarbowy przewiduje odpowiedzialność za wszelkie uchybienia podatkowe popełniane przez księgowych, obejmujące opóźnienia w składaniu deklaracji podatkowych, nierzetelne prowadzenie ksiąg rachunkowych, a także błędy lub oszustwa podatkowe. Przepis art. 9 § 3 Kks stanowi, że osoba odpowiedzialna za rozliczenia podatkowe może być traktowana jak sprawca przestępstwa skarbowego, jeśli wskutek jej działań doszło do naruszenia prawa podatkowego.
Kolejny przepis, art. 61a Kks, mówi o karze grzywny do 240 stawek dziennych za przesyłanie nierzetelnych ksiąg do urzędów skarbowych lub inne poważne uchybienia w dokumentacji finansowej. Dodatkowo, księgowi muszą pilnować rozliczeń firmy nie tylko jako podatnika (np. VAT, CIT), ale także płatnika, np. podatku dochodowego od wynagrodzeń pracowników.
Przykłady sytuacji prowadzących do odpowiedzialności
Praktyka zawodowa pokazuje, że księgowi są narażeni na odpowiedzialność w wielu codziennych sytuacjach, takich jak:
- Opóźnienia w składaniu deklaracji podatkowych – nawet drobne uchybienia, jak wysyłka deklaracji VAT po terminie, mogą prowadzić do grzywny, a przy powtarzających się opóźnieniach nawet do kary więzienia.
- Fałszowanie dokumentacji – świadome wprowadzanie nieprawdziwych danych w raportach finansowych jest jednym z najpoważniejszych przestępstw, które mogą skutkować karą do kilku lat pozbawienia wolności.
- Niewłaściwe rozliczenia z pracownikami – przykładowo, błędy przy obliczaniu zaliczek PIT od wynagrodzeń mogą prowadzić do odpowiedzialności cywilnej i karnej wobec biura rachunkowego.
Czynny żal – sposób na uniknięcie odpowiedzialności karnoskarbowej
Kodeks karny skarbowy daje księgowym możliwość uniknięcia kary za przestępstwo skarbowe poprzez złożenie czynnego żalu. Jeśli księgowy samodzielnie zgłosi popełnienie wykroczenia lub przestępstwa, ujawniając wszystkie istotne szczegóły i współpracując z organami ścigania przed rozpoczęciem postępowania, może uniknąć sankcji. Czynny żal nie będzie skuteczny, jeśli organy ścigania już wiedziały o popełnionym przestępstwie.
Jak biura rachunkowe mogą chronić się przed odpowiedzialnością?
Aby uniknąć odpowiedzialności, biura rachunkowe powinny regularnie aktualizować swoją wiedzę o przepisach i organizować szkolenia dla pracowników. Należy także stosować systemy kontroli wewnętrznej i zlecać audyty dokumentacji finansowej. Warto, aby biura rachunkowe zawierały odpowiednie umowy, precyzujące obowiązki i zakres odpowiedzialności, oraz korzystały z ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, co może ograniczyć skutki ewentualnych błędów.
Przestrzeganie tych zasad nie tylko minimalizuje ryzyko odpowiedzialności prawnej, ale również buduje zaufanie klientów do biura rachunkowego, wpływając na bezpieczeństwo finansowe i wizerunek firmy.
