Kiedy następuje przedawnienie zobowiązań w podatku dochodowym?

O przedawnieniu zobowiązania podatkowego mówi się wówczas, gdy organ podatkowy nie może dochodzić zapłaty podatku – jest to skutkiem upływu oznaczonego czasu. Mówiąc innymi słowami, po upływie terminu przedawnienia zobowiązanie podatkowe wygasa. Jak to wygląda w przypadku podatku dochodowego?

Przedawnienie zobowiązań – co mówi o tym Kodeks cywilny?

Jak wynika z art. 117 Kodeksu cywilnego, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Kiedy mija termin przedawnienia, dłużnik ma prawo uchylić się od jego zaspokojenia – z wyjątkiem sytuacji zrzeczenia się korzystania z zarzutu przedawnienia. Z kolei art. 118 kc wskazuje terminy przedawnienia. Standardowo termin ten wynosi 6 lat, niemniej w przypadku świadczeń okresowych i roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej jest on krótszy – 3 lata. W tym miejscu wypada przypomnieć, iż koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, o ile jednak termin przedawnienia wynosi mniej niż 2 lata. Bardzo ważną uwagą w omawianym kontekście jest to, że nie ma opcji, aby termin przedawnienia został skrócony lub przedłużony przez czynność prawną.

Przychody z tytułu przedawnienia a działalność gospodarcza

W przypadku podatników, którzy prowadzą działalność gospodarczą, katalog przychodów jest stosunkowo szeroki. Za przychód z tytuły prowadzenia DG uważana jest m.in. wartość zobowiązań, jakie zostały umorzone albo przedawnione. Tak wynika z art. 14 ust. 2 pkt 6 ustawy o PIT, ale z zastrzeżeniem ust. 3 pkt 6, włączając w to zaciągnięte kredyty i pożyczki (nie dotyczy to jednak umorzonych pożyczek z Funduszu Pracy). Omawiane przychody podlegają opodatkowaniu – pomimo iż dłużnik został zwolniony z obowiązku uiszczenia zobowiązania. U przedsiębiorców przedawnienie zobowiązania pociąga za sobą konieczność rozpoznania przychodu z działalności gospodarczej.

Co więcej, również i po stronie wierzyciela przedawnienie wywołuje skutki. Otóż art. 23 ust. 1 pkt 17 ustawy PIT mówi o tym, że wierzytelności odpisane jako przedawnione nie są zaliczane do kosztów uzyskania przychodu. Jeżeli więc wierzyciel dopuści do sytuacji, w której dojdzie do przedawnienia, to jego wartości nie będzie mógł ująć w kosztach podatkowych.

Czy przedawnione zobowiązanie jest prawnie istniejące?

Świadczenie po upływie terminu przedawnienia jest w dalszym ciągu uważane za prawnie istniejące. W praktyce oznacza to dokładnie tyle, że dłużnik może nadal być zainteresowany spełnieniem tego świadczenia. Jest ono zatem uzasadnione zarówno z prawnego punktu widzenia, jak i ekonomicznego oraz moralnego. Do podatku dochodowego ma się natomiast tak, że jest ukierunkowane na osiągnięcie przychodu albo na zachowanie lub zabezpieczenie źródła przychodu. Niemniej wypada nadmienić, że zapłata zobowiązania, które uległo przedawnieniu, nie opłaca się z podatkowego punktu widzenia. Dzieje się tak z dwóch powodów: dłużnik i tak musu rozpoznać przychód podatkowy, a poza tym nie ma możliwości włączenia zapłaconej kwoty do kosztów podatkowych.

Zawieszenie i przerwanie biegu terminu przedawnienia

Zgodnie z obowiązującymi przepisami istnieją okoliczności powodujące zarówno zawieszenie, jak i przerwanie biegu terminu przedawnienia. Jak stanowi art. 121 kc, bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

• przez cały okres trwania władzy rodzicielskiej – dotyczy to roszczeń przysługujących dzieciom przeciwko rodzicom,
• przez okres sprawowania opieki lub kurateli – odnosi się to roszczeń przysługujących osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę,
• przez czas trwania związku małżeńskiego – dotyczy to roszczeń przysługujących jednemu z małżonków przeciwko drugiemu,
• przez czas trwania przeszkody – odnosi się to do roszczeń, kiedy siła wyższa sprawia, że uprawniony nie może dochodzić roszczeń przed sądem czy innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju.

Z kolei art. 123 kc mówi o przerwaniu biegu przedawnienia. Może to nastąpić poprzez:

• wszczęcie mediacji,
• uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której ono przysługuje,
• każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.

Przedawnienie roszczenia a przychód u podatników nieprowadzących działalności gospodarczej

Zobowiązania zaciągają nie tylko przedsiębiorcy, ale i osoby nieprowadzące DG. W ich przypadku przychód powstaje dopiero wtedy, kiedy dłużnik skutecznie podniesie zarzut jego przedawnienia – jest to stanowisko aktualnie prezentowane przez organy podatkowe. Wcześniej było tak, że wartość przedawnionego zobowiązania była traktowana jako przychód do opodatkowania już w chwili upływu terminu przedawnienia, gdyż wówczas ustawał obowiązek świadczenia. Sądy administracyjne, w tym także NSA, uznały taką argumentację za niezgodną z prawem, albowiem w momencie, w którym następuje przedawnienie zobowiązania, odpada tylko możliwość jego przymusowej egzekucji.